آخرین مطالب
 
  • نویسنده : حمیده آهنگری , نوشته شده در: ۷ ارد۱۴۰۱
  • موسیقی در کشور ما سابقه ای دیرین دارد و بسیارند اندئیشمندان و دانشمندانی که در زمینه موسیقی در ایران حضور داشته و به شهرت جهانی رسیده اند. یکی از موسیقی دانان برجسته ایرانی، عبدالقادر مراغه ای است. عبدالقادر غیبی مراغی در سال ۸۳۸ در مراغه متولد شد و هویتی ایرانی و آذربایجانی دارد. مراغه ای از شاعران، موسیقی دانان و نوازندگان قرن نهم جری یوده است که در موسیقی لقب معلم ثانی را دارد.

    عبدالقادر مراغه ای علاوه بر اینکه نوازنده بسیار چیره دست و ماهری بوده، حافظ قرآن هم بوده و در خوشنویسی، شعر و نقاشی هم تبحر داشته است. دانشمندان اروپایی از عبدالقادر مراغه ای به عنوان نظریه پرداز موسیقی نام می برند.

    به گونه ای که برای نخستین بار دانشمند آلمانی گیزه وتر (Gizze Wetter) (۱۸۵۰ – ۱۷۷۳) از عبدالقادر به عنوان نظریه‌پرداز موسیقی نام برده‌است. عبدالقادر مراغه ای همراه با فارابی، ابوعلی سینا، صفی‌الدین ارموی و قطب الدین شیرازی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان موسیقی ایرانی به شمار می‌رود.

    زندگی نامه عبدالقادر مراغه ای

    عبدالقادر مراغه‌ای علاوه بر این‌که نوازنده چیره‌دست عود بوده در خوشنویسی و شعر و نقاشی هم تبحر داشته و حافظ قرآن نیز بوده است.

    وی همراه با فارابی، ابوعلی سینا، صفی‌الدین ارموی و قطب‌الدین شیرازی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان موسیقی ایرانی به شمار می‌رود.

    مراغه‌ای در مراحل مختلف زندگی‌اش در دربارهای بغداد، بصره و در نهایت در هرات نزد شاهرخ شاه تیموری مشغول به کار بوده است.

    شخصیت او نزد ترکان عثمانی از نقش اصلی‌اش به عنوان نوازنده، آهنگساز و نظریه پرداز فراتر رفته و تبدیل به یک اسطوره شده است. امروز حدود سی قطعه در رپرتوار موسیقی عثمانی وجود دارد که منسوب به اوست و بسیاری از موسیقی شناسان آنها را دارای اصالت تاریخی ارزیانی می‌کنند.

    آهنگ‌های به‌جا مانده از او اکثرا در فرم‌های “کار” و “نقش” هستند اما خود مراغه‌ای در رسالاتش می‌گوید که چندین “نوبت مرتب”، فرمی سلسله ای که خود شامل چندین بخش درونی مثل قول و غزل و ترانه است را تصنیف کرده است. بخش مهمی از رسالات او اختصاص دارد به استخراج و تبیین گام بالقوه سیستم موسیقایی زمان و روش دستان بندی نغمات. معرفی ادوار ایقاعی و انواع فرم‌ها نیز از دیگر موضوعات مورد بررسی اوست.

    مراغه‌ای در رسالات خود توضیحاتی راجع به ویژگی‌های سازهای متداول زمان خود، از جمله کمانچه، قیچک، انواع عود، رباب، لوت‌های دسته بلند مانند روح افزا، موسیقار و غیره می‌دهد. با بررسی آثار عبدالقادر مراغه‌ای معلوم می‌شود که ریتم در موسیقی ایران، متأثر از وزن کلام موزون یا شعر پارسی است و موسیقی شناسان قدیم با تکیه به ارکان ایقاعی که در واقع رابطهٔ بین اوزان عروضی و وزن‌های موسیقایی بوده، تئوری موسیقی خود را دربارهٔ ایقاع بیان می‌کردند. در موسیقی هند نیز زمانبندی موسیقی بیشترین تأثیر را از شعر و به خصوص ساختار کششی در هجاهای زبان سانسکریت می‌گیرد.

    صفی‌الدین ارموی و عبدالقادر مراغه‌ای بابهره‌گیری از تجارب موسیقی‌دانان و صاحب‌نظران پیش از خود مانند فارابی و ابن‌سینا و الکندی مکتب منتظمیه را پی‌ریزی کردند.

    عبدالقادر مراغه‌ای ساز یاتوغان را معرفی کرد که شبیه سنتور امروزی بود با این تفاوت که برای هر صدا فقط یک تار می‌بستند و با جابه جایی خرک‌ها آن را کوک می‌کردند. بیشتر تألیفات او به زبان فارسی نوشته‌ شده‌است.

    آثار عبدالقادر مراغه ای

    عبدالقادر مراغی چهار کتاب مهم دارد که هر کدام به مباحثی درباره موسیقی پرداخته است.

     مهم‌ترین آثار مکتوب مراغی عبارتند از جامع‌الالحان، کنزالالحان، مقاصدالالحان و شرح ادوار. البته کتاب‌های دیگری به نام‌های رساله ساز چینی یا موسیقی چینی، قواعده عشره و ترجمه ترکی ادوار به اسم روح‌پرور نیز به وی نسبت داده شده‌اند.

    کتاب شرح ادوار (با متن ادوار و زوائد الفواعد) چنان که از نام آن هم پیداست، شرح کتاب الادوار صفی‌الدین ارموی است. کنزالالحان که متأسفانه نسخه‌ای از آن در دست نیست ظاهراٌ حاوی بسیاری از ساخته‌های مراغی بوده که توسط وی نیز آوانگاری شده بودند.

    مقاصدالالحان در حقیقت خلاصه‌ای از جامع‌الالحان است. بیشتر مطالب موجود در مقاصدالالحان و شرح ادوار به طور کامل‌تر در جامع‌الالحان مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

    جامع‌الالحان

    شاید بتوان گفت جامع‌الالحان مهم‌ترین اثر مراغی باشد. این کتاب دائرةالمعارفی از قواعد اصول موسیقی است که در یک مقدمه، ۱۲ باب و یک خاتمه گردآوری شده است. مقدمه جامع‌الالحان دارای پنج فصل است که در آن مراغی به تعریف موسیقی، کیفیت حدوث صناعت موسیقی، موضوع موسیقی، مبادی موسیقی و علت غایی فن موسیقی پرداخته است.

    در باب اول، مراغی به تعریف صوت، تعریف نغمه و چگونگی تولید آن، چگونگی رسیدن صدای تولید شده به گوش و علت بمی و زیری صدا می‌پردازد.

    باب ثانی به بحث درباره تقسیم دستان‌ها مطابق شیوه ارموی، محاسبه بعد بقیه و تقسیم وتر به نغمات هفده‌گانه اختصاص داده شده است.

    در باب ثالث مراغی درباره ابعاد یا فواصل موسیقایی، نسبت‌های عددی آن‌ها و روش محاسبه، اضافه کردن یک فاصله به فاصله دیگر، کم کردن یک فاصله از فاصله دیگر و عواملی که موجب تنافر می‌شوند می‌پردازد.

    باب چهارم به بحث درباره انواع مختلف ذی‌الاریع‌ها (تتراکورد) و ذی‌الخمس‌ها (پنتاکورد) و چگونگی ترکیب آن‌ها می‌پردازد. همچنین در این فصل نحوه به وجود آمدن دایره‌ها یا ادوار گوناگون مورد بحث قرار می‌گیرد.

    باب پنجم چهار فصل دارد. در این چهار فصل مراغی به بررسی شیوه کوک کردن و به‌دست آوردن نغمه‌های گوناگون از وترهای مختلف عود می‌پردازد.

    در باب ششم مراغی انواع مشهوره یا ۱۲ مقام را تحلیل و بررسی می‌کند.

    در فصل دوم این باب طبقات ادوار شرح داده شده است. در فصل سوم و چهارم باب ششم آوازهای شش‌گانه و شعبات بیست و چهارگانه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین در این باب نظریات و اعتراضات قطب‌الدین شیرازی به صفی‌الدین ارموی مورد نقد قرار گرفته است.

    باب هفتم دارای سه فصل است، فصل اول: در اشتباه ابعاد به یکدیگر، فصل دوم در بیان تشارک نغم ادوار با یکدیگر و فصل ثالث در تربیب اجناس در طبقات ابعاد عظمی و ذکر اعداد آن‌ها.

    در باب هشتم که دارای سه فصل است، مراغی اسامی یونانی و عربی نغمه‌های ملایم را ذکر می‌کند. همچنین وی به ارتباط میان مقام‌ها، آوازها و شعبات و وجه تشابه و نزدیکی آن‌ها می‌پردازد.

    در باب نهم، روش‌های تقسیم در تارهای عکس و مستقیم، انواع کوک‌های نامتعارف و قواعد نواختن وترهای سایر و راجع بررسی شده است.

    باب دهم به انگشت‌گذاری‌های دشوار در عود، تعلیم خوانندگی، مرکب‌خوانی و سازشناسی اختصاص داده شده است.

    باب یازدهم مبحث ایقاع یا ریتم است. این باب دارای چهار فصل است. مراغی در این باب به تعریف ایقاع و ارکان آن می‌پردازد. وی دورهای ایقاعی که در گذشته و زمان او به‌کار می‌رفته را برشمرده و تشریح کرده است. در پایان این باب وی به شرح ادوار ایقاعی که خود او ساخته است، می‌پردازد.

    در باب دوازدهم موضوعاتی مانند تأثیر نغمه‌ها و ادوار گوناگون بر حالات روحی و عاطفی انسان، اصابع سته و طریه قدیم یا مدهای دستانی، انواع فرم‌های موسیقایی و ماجرای ۳۰ نوبت مرتب که مراغی در ماه رمضان در دربار تبریز ساخته بود، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

    خاتمه جامع‌الالحان دارای ۶ فصل است. مراغی در این خاتمه به موضوعات متعددی می‌پردازد. یکی از این موضوعات آداب اجرای موسیقی توسط اجراکنندگان است.

    مناسبت‌خوانی و این که در هر مجلس چه موسیقی، آواز و اشعاری باید انتخاب شود از دیگر موضوعات خاتمه است. کسب مهارت تام و نحوه تمرین، موسیقی مغولی و شرح حال موسیقیدانان گذشته از دیگر موضوعات خاتمه جامع‌الالحان است.

  • برچسب‌ها:
  • نظرات درباره این مطلب